EK in breedbeeld

Een kijkje achter de schermen bij het NOB.

Het is al weer even geleden, maar toch nog een keer aandacht voor het EK zoals dat via digitale kabeltelevisie in breedbeeld is uitgezonden.

Op uitnodiging van het NOB (facilitair bedrijf) heb ik een bezoek gebracht aan de Master Control Room (MCR) op het Media Park, het centrale knooppunt waar alle inkomende en uitgaande verbindingen van vooral de publieke omroepen samenkomen. Henk Bomhof en Arnold van den Ham van NOB verbindingen legden uit wat er allemaal bij kwam kijken om het EK in breedbeeld op de kabel te krijgen.

De NOS (de omroep die Studio Sport uitzendt) heeft besloten om voorlopig (waarschijnlijk tot 2006) alle sport in 4:3 uit te zenden, omdat er nog heel veel 'ouderwetse' televisies in de huiskamers staan. De bemoeienis van de NOS met de breedbeelduitzending was beperkt, als rechtenhebber heeft ze alleen toestemming gegeven. Voorwaarde was dat de uitzending helemaal gelijk zou zijn aan de normale Nederland 2 uitzending, dus met hetzelfde commentaar, logo's, geluid, reclame en teletekst.

NOB

NOB Verbindingen speelde een belangrijke rol bij het tot stand komen van het EK breedbeeld kanaal.

Het normale werk is het verzorgen van verbindingen voor diverse omroepen. Diverse satellieten kunnen ontvangen worden, en ook gebruikt om beelden uit te zenden. Er zijn directe permanente glasvezelverbindingen met bijvoorbeeld studio "De Smet" in Amsterdam, en met de studio's in Den Haag.

Voor de sportprogramma's worden de verbindingen verzorgd. Voor de Tour de France komen beeld, en het internationale geluid binnen via satelliet. Het Nederlandse commentaar komt binnen via een ISDN-lijn. Omdat het geluid via ISDN eerder binnen komt dan via satelliet moet het commentaar eerst vertraagd worden. Pas als de signalen gelijk lopen worden ze doorgegeven naar de studio van Studio Sport.

Naast het ontvangen van signalen voor de Nederlandse omroepen worden ook voor de EBU signalen ontvangen, omgezet en weer op satelliet gezet. Bijvoorbeeld de Copa America (Zuid Amerikaanse versie van EK) wordt in Hilversum ontvangen, omgezet naar PAL, en weer opgestraald naar satelliet. In Nederland wordt er niets van uitgezonden, maar NOB is een van de weinige partijen in Europa die het signaal kan ontvangen en doorgeven.

De signalen van de uitzendregiekamers van Nederland 1 t/m 3 komen weer terug bij de MCR. Van daaruit worden ze doorgegeven aan de diverse partijen om uitgezonden te worden. Dat zijn dus o.a. Nozema voor de etherzenders, Canal Digital voor satelliet en Digitenne. De laatste twee krijgen het signaal digitaal ongecomprimeerd aangeleverd, en zijn zelf verantwoordelijk voor compressie. Van de kabelbedrijven is Casema de enige die een direct analoog signaal ontvangt voor haar analoge klanten. Mediakabel (de signaal leverancier van o.a. TV Home en andere kabelbedrijven) pakt het signaal van satelliet (Canal Digital op de Astra)

Alle signalen worden intern digitaal ongecomprimeerd doorgegeven, dat is dus met 270 megabits per seconde! Satellietverbindingen die digitaal zijn gebruiken wel compressie. Voor veeleisende beelden zoals sport wordt daarvoor meestal 24 MBits/seconde gebruikt, voor nieuws en actualiteiten minder.

EK

Portugal

De regiewagens en camera's van het Belgische bedrijf Alfacam dat voor de EK de registratie van de wedstrijden verzorgde zijn bijna allemaal al geschikt voor zowel registratie in HDTV (High Definition TV, 1080 lijnen) en SDTV (standard definition TV, oftewel de gewone TV met 576 zichtbare lijnen). De wedstrijden werden ook gelijk in HDTV (16:9) en 'gewoon' (4:3) geregistreerd. Het makkelijkst zou zijn om alle bewerkingen in HDTV 16:9 te doen, en pas aan het eind een vertaling naar 4:3 SDTV. Dat was niet zo. De signalen voor HDTV en SDTV werden apart geschakeld, maar de schakelingen waren wel aan elkaar gekoppeld. Dat was in de eerste wedstrijden te zien doordat een paar beeldwisselingen bij 4:3 niet doorgevoerd werden op 16:9.

De tussenstanden onderin het beeld werden in Portugal in beeld gezet. In de eerste wedstrijden ging dat nog niet helemaal goed, bij de 16:9 versie werden de titels wat opgerekt. Later is dat aangepast. Voor wat voorbeelden waar het wel goed ging zie http://www.dvd.nl/

De tussenstand zoals die er uit hoort te zien. Hieruit kan je concluderen dat de signalen in Portugal iets anders behandeld werden.

Ook bij de prijsuitreiking was het te zien. Sommige camera's die gebruikt werden voor opnames van het vuurwerk waren 4:3. In de 4:3 uitzending was het hele beeld ervan te zien, in de 16:9 uitzending was er een uitvergroting van het midden gemaakt, en mistte je dus een deel van de onder- en bovenkant van het beeld.

Satelliet

Omdat er verder geen omroepen waren die de EK in 16:9 uitzonden was het signaal ook niet op satelliet gezet door de EBU (European Broadcasting Union). Er moest een aparte verbinding gehuurd worden, en bij de stadions kwamen aparte uplinkwagens, alleen bedoeld om het breedbeeldsignaal naar Hilversum te transporteren.

Dat gaf nog een kleine complicatie bij de wedstrijd Nederland-Letland. Omdat deze gelijk werd gespeeld met Duitsland-Tsjechië was alleen bij Nederland-Letland een satelliet-uplink geregeld. Tijdens de wedstrijd besloot Studio Sport dat het lot van Nederland afhing van de wedstrijd Duitsland-Tsjechië, en schakelde daar naar over. Daarvan was dus geen 16:9 signaal beschikbaar, en ook het EK breedbeeldkanaal moest terugvallen op 4:3.

NOB

Het signaal dat binnenkwam was niet alleen 16:9, het was ook een HDTV-signaal. Voor de MCR was het de eerste keer dat ze een HDTV signaal werd ontvangen en omgezet naar SDTV (anamorph breedbeeld, 625 lijnen). Apparatuur om het signaal te converteren van HDTV naar SDTV werd speciaal gehuurd. Dat ook deze apparatuur erg nieuw was blijkt wel uit het feit dat tussen de wedstrijden door deze voorzien is van nieuwe software om de scherpte van het beeld te verbeteren.

Daarna kwamen een aantal stappen die de MCR normaal niet doet; er werden dingen aan het beeld toegevoegd. Allereerst werd linksboven de tussenstand en tijd in beeld gezet. Dit signaal kwam van de Studio Sport studio, en is direct over het beeld heen gezet. Daardoor is het bij breedbeeld wat opgerekt.

Verder werd ook het Nederland 2 logo (het wybertje) rechtsboven in beeld gezet. Daarvoor is een aparte anamorphe versie van het logo gebruikt, dus hiervan waren de verhoudingen wel goed.

Dan werden nog widescreen-signaling (een signaal dat er voor zorgt dat je TV omschakelt naar breedbeeld), teletekst en het originele Nederland 2 geluid toegevoegd aan het signaal.

Dan moest er ook precies aan het begin van de wedstrijd geschakeld worden tussen het gewone Nederland 2 signaal, en het breedbeeld signaal. Dit is voor de altijd drukke MCR geen gebruikelijke gang van zaken. Verbindingen worden altijd van tevoren klaar gezet, en na gebruik weer afgebroken. Direct in uitzendingen wordt er normaal niet geschakeld. Nu moest dat wel, en om te zorgen dat het in de hektiek niet mis zou gaan was er iemand extra aanwezig, alleen om dit signaal op tijd te schakelen.

Voor het versturen van het EKbreedbeeld signaal naar Mediakabel is een digitale verbinding gebruikt van 20 Mbit/s. Mediakabel gaf het dan weer door met een vastte bitrate van 8 Mbit/s, terwijl normaal voor alle andere zenders een gemiddeld lagere variabele bitrate van tussen 1.5 en 10 Mbit/s gebruikt wordt.

Volgende keer toch maar ergens anders parkeren :-).

Met dank aan Jeroen Wilmes voor de uitnodiging, en Henk Bomhof en Arnold van den Ham van het NOB voor de uitvoerige uitleg.

De foto's van de MCR zijn gemaakt door Arnold van den Ham. Voor meer foto's van de MCR zie http://www.skiaddict.nl/ en http://www.skiaddict.nl/images/nob/