DEN HAAG
Grote- of St. Jacobskerk (Rond de Grote Kerk/Jan Hendrikstraat)
Diverse auteurs hebben uitvoerig geschreven over de orgelgeschiedenis van de Grote Kerk. Ik noem hier o.a. Joachim Hess (Dispositiën) G.H. Broekhuyzen Sr (Orgelbeschrijvingen) Herman de Kler ("Zeven eeuwen orgels in Den Haag" uitg. Repro-Holland, 1987) en Teus den Toom ("De orgelmakers Witte", uitg. Groen, 1997). Uit hun werk en uit diverse verspreide artikelen en eigen waarneming zijn hieronder de belangrijkste feiten van deze orgelgeschiedenis weergegeven.
Al vóór 1518 moet de grote kerk over in ieder geval één orgel hebben beschikt, daar het in dat jaar als voorbeeld wordt aangehaald voor het nieuw te bouwen orgel in Gorinchem.
1549 - Nieuw hoofdorgel Cornelisz Gerritsz
1559 - Werkzaamheden aan het kleine orgel door Pieter Jansz de Swart
1626/29 - Nieuw orgel (HW, RW) door Galtus Germer van Hagerbeer
Dispositie: (De Kler, blz. 39)
| MANUAAL: CDE-c''' | RUGWERK: CDE-g'', a'' | PEDAAL: |
| Prestant 8' | Quintadena 8' | Aangehangen? |
| Holpijp 8' | Prestant 4' | |
| Quintadena 8' | Octaaf 4' | |
| Octaaf 4' | Fluit 4' | |
| Octaaf 2' | Octaaf 2' | |
| Gemshoorn 2' | Gemshoorn 2' | |
| Nasart 1 1/2' | Terts 1 3/5' | |
| Sifflet 1' | Sifflet 1' | |
| Mixtuur III-VI | Mixtuur III-IV | |
| Scherp IV-VI | Scherp III-IV | |
| Trompet 8' | Sesquialter II | |
| Vox Humana 8' |
1637 - Werkzaamheden aan het kleine orgel door G.G. van Hagerbeer
1680 - Pijpwerk kleine orgel gebruikt in nieuw orgel voor de Kloosterkerk door Stephanus Cousijns
1719/22 - Toevoeging vrij pedaal, Joh. Duyschot (CDE-d': Prestant 16', Prestant 8', Octaaf 4', Mixtuur VI, Trompet 8'
1766/68 - Wijziging en uitbreiding met bovenwerk (Baardpijp 8', Quintadena 8', Octaaf 4', Cimbaal 1/2', Cornet VI af cis', Vouxhoumana 8'), Gerard Steevens. Toevoegingen aan het HW: Prestant 16', Cornet VI af cis' en Bazuin 16' en ged. vernieuwing van de Prestant 8', toevoegingen aan RW: Prestant 8' (i.p.v. Prestant 4'?) en Dulciaan 8', toevoeging van een Soubas 32' aan het pedaal.
1794 - Dispositiewijziging Joachim Reichner, Den Haag.
1880/82 - Nieuw orgel, J.Fr. Witte, Utrecht
(foto overgenomen uit Het Orgelblad, maart 1969)
Dispositie:
| MANUAAL I: C-f''' | MANUAAL II: C-f''' | MANUAAL III: C-f''' | PEDAAL: C-d' |
| grondstemmen: | grondstemmen: | grondstemmen: | grondstemmen: |
| Prestant 16' | Bourdon 16' | Salicet 8' | Subbas 32' |
| Quintadeen 16' | Prestant 8' | Viola 8' | Prestant 16' |
| Prestant 8' | Violon 8' | Gemshoorn 8' | Subbas 16' |
| Baarpijp 8' | Holfluit 8' | Roerfluit 8' | Violon 16' |
| Roerfluit 8' | Fluit-travers 8' | Quintadeen 8' | Octaaf 8' |
| Octaaf 4' | Octaaf 4' | Voix Céleste 8' | Bourdon 8' |
| combinatiestemmen: | Roerfluit 4' | Salicet 4' | combinatiestemmen: |
| Quint 3' | combinatiestemmen: | Open Fluit 4' | Quint 12' |
| Octaaf 2' | Nasard 3' | combinatiestemmen: | Quint 6' |
| Mixtuur III-V | Flageolet 2' | Gemshoorn 2' | Octaaf 4' |
| Scherp II-IV | Mixtuur III-V | Carillon II-III | Bazuin 32' |
| Cornet V D. | Cornet V D. | Aeoline 16' | Bazuin 16' |
| Trompet 16' | Fagot 16' | Schalmei 8' | Basson 16' |
| Trompet 8' | Trompet 8' | Dulciaan 8' | Trombone 8' |
| Trompet 4' | Klarinet 8' | Trompet 4' | |
| Tremulant | |||
| SPEELHULPEN: | KOPPELINGEN: | ||
| trede voor zwelk. II en III | P+I, I+II, II+III, I 16' | ||
| 4 treden voor com. reg. | |||
| Ventiel | |||
| Calcant |
mechanische toets - en registertractuur met Barkermachines
1919 - Herstel, fa. G. van Leeuwen, Leiderdorp
1924 - Pneumatisering pedaaltractuur, fa. G. van Leeuwen
1941/43 - Ingrijpende restauratie en dispositiewijziging, fa. Van Leeuwen, Leiderdorp onder advies van de Ned. Klokken- en Orgelraad en organist Adriaan Engels.
1968 - Na aankoop door L. Verschueren, Heythuysen breekt deze het orgel af. De windladen vinden een herbestemming in o.a. Verschuerenorgels te Den Haag (Mariahoeve, Pax Christi Kerk), Krimpen a/d IJssel, Venray, Naaldwijk en Frechen (D), evenals een deel van het pijpwerk. De speeltafel doet thans dienst als schrijfbureau bij de fa. Verschueren.
1971 - Nieuw orgel, fa. Metzler & Söhne, Dietikon (CH). Het front werd ontworpen door Bernard Edskes.
2011 - Groot onderhoud, fa. Metzler
(foto: Aarnoud de Groen)
Dispositie:
| HOOFDWERK: C-f''' | RUGWERK: C-f''' | BORSTWERK: C-f''' | PEDAAL: C-f' |
| Principal 16' | Quintade 16' | Holzgedackt 8' | Principal 32' |
| Principal 8' | Principal 8' | Praestant 4' | Octavbass 16' |
| Gedackt 8' | Hohlflöte 8' | Gedackt 4' | Subbass 16' |
| Grossquinte 5 1/3' | Quintade 8' | Spitzquinte 2 2/3' | Octave 8' |
| Octave 4' | Octave 4' | Octave 2' | Bourdon 8' |
| Spitzflöte 4' | Rohrflöte 4' | Gemshorn 2' | Octave 4' |
| Quinte 2 2/3' | Superoktave 2' | Terz 1 3/5' | Nachthorn 2' |
| Octave 2' | Waldflöte 2' | Sifflöte 1' | Mixtur VI |
| Mixtur IV-VI | Nasard 1 1/3' | Cimbel III | Fagott 32' |
| Cimbel IV | Sesquialter II | Rankete 16' | Posaune 16' |
| Cornet V | Scharff V-VI | Vox Humana 8' | Trompete 8' |
| Trompete 16' | Krummhorn 8' | Tremulant | Trompete 4' |
| Trompete 8' | |||
| Trompete-chamade 8' | KOPPELINGEN: | ||
| Trompete-chamade 4' | P+HW, P+RW, HW+RW, | ||
| HW+BW |
mechanische toets - en registertractuur
Aart de Kort, december 2000