| In een
18-de-eeuwse of latere stemming klinkt deze muziek dan ook minder goed. Met name in de
18-de-eeuwse Werckmeisterstemmingen zijn de accoorden e'-gis' en a-cis' uitgesproken vals.
Deze tertsen komen veel voor in cadensen en slotakkoorden in de 16-de-eeuwse muziek. Zij
zijn ook minder goed in de door Bradley Lehman in
twee artikelen in Early Music van 2005 ge(re)construeerde stemming van J.S. Bach. Deze zou
te vinden zijn in een grafische weergave op de titelpagina van het manuscript van het
Wohltemperierte Clavier. In latere afleveringen van dit tijdschrift is Lehmans theorie met
goede argumenten bestreden. "Zijn" stemming is overigens heel goed, evenals
bijv. de stemming van Matthias Sorge van 1744, eveneens op de site van Bradley Lehman te
vinden onder Practise - Tune it: expert, onderaan. Stemmen volgens de meest gebruikelijke middentoonstemming gaat als volgt.
Draai een snaar eerst een fractie losser alvorens hem hoger te stemmen (dat geldt voor
alle stemmingen).
1. Gebruik een stemvork of ander hulpmiddel om een
a' te produceren van de juiste hoogte voor uw instrument (meestal 415 of 440 herz).
2. Stem hierop de a'-snaar van een register van uw
instrument. Het geluid mag geen zwevingen hebben, maar moet strak (rein) zijn.
3. Stem de a op a'.
4. Stem f op a en a', f' op f. Controleer of het
akkoord f-a-f'-a' strak is. Stemmen op de deciem f-a' gaat vaak beter dan op de terts f-a
of f'-a'; gebruik zo nodig een gewichtje om de toets naar beneden te houden.
5. Stem c' op f en c op c'. Controleer of
c-f-c'-f' strak is.
6. Stem e op c en c', e' op e. Controleer of
c-e-c'-e' strak is.
7. Stem g' op c', maar de g' moet zo veel te laag
zijn dat het oor de zwevingen nog net niet als lelijk ervaart, ca 4 zwevingen per seconde.
Stem g op g' strak.
8. Stem d' op a', maar de d' moet zoveel te hoog
zijn dat het oor de zwevingen nog net niet als lelijk ervaart, ca 4 zwevingen per seconde.
9. Controleer of het aantal zwevingen tussen g-d',
d'-a' en c'-g' gelijk is. Stem zo nodig de g en d' iets bij om dat te bereiken. Stem
vervolgens g' op g weer strak en d op d'.
10. Stem G op g en A op a.
11. Stem G-B-g-b zoals onder 4.
12. Stem A-cis-a-cis' als onder 4.
13. Stem Bes-d-bes-d' als onder 4.
14. Stem d-fis-d'-fis' als onder 4.
15. Stem es-g-es'-g' als onder 4.
16. Stem e-gis-e'-gis' als onder 4.
17. Stem vervolgens de overige tonen met de
octaven strak; controleer daarbij ook de deciemen.
In vroeg 17-de eeuwse stukken komen soms dis of as
voor. In dat geval stemt u de es en de gis om: 15. B-dis-b-dis' en/of 16.
As-c-as-c'. Dis en ais zijn lager dan es en as. Frescobaldi heeft soms in één stuk zowel
dis als es; in dat geval zal één van de twee vals klinken. Bij zeventiende-eeuwse
Italiaanse instrumenten kwam het veel voor dat de desbetreffende zwarte toetsen
gesplitst waren: elke halve toets heeft een eigen mechaniek en snaar. |